Bric-à-brac

Je afgedankte troep kun je in Frankrijk voor niks wegbrengen naar de plaatselijke déchetterie. In de steden een keurig bewaakte opslag met containers voor grof huis- en tuinafval. Maar in kleine gemeenschappen een plek waar altijd belangstelling bestaat voor wat je komt afleveren. Zijn het niet omwonende verzamelaars, die voor jouw afdankertjes nog wel een tweede leven weten, dan wel de gens de voyage. Een aardig synoniem voor zigeuners en andere rondtrekkende medemensen.

Maar er is een alternatief voor de ouwe TV of overtollig serviesgoed. Een rechtstreeks gevolg van de roep om hulp op Radio Luxembourg van priester Abbé Pierre (rechts) in 1954, toen in de strenge winter daklozen in Parijs op straat stierven. De massale reacties zorgden toen voor de oprichting van de Association Emmaüs, de opmaat voor de internationale Emmaüs-beweging. 313 woonwerkgemeenschappen in 36 landen, die zichzelf bedruipen met kringloopwinkels en met de opbrengst ook vluchtelingen en daklozen helpen.

Sinds begin dit jaar heeft Parijs, waar nog steeds het hoofdkwartier zit, de primeur van een boutique voor wat betere spulletjes. Te vinden in de volkswijk van het 19e arrondissement, dat toch al een bezoek waard is om de Chinese en Caribische winkels en restaurants. En niet te vergeten het kerkhof Père Lachaise, waar meer vergane glorie te zien is dan waar ook.

In het kunstenaarscentrum Centquatre (104, rue d'Aubervilliers) kun je snuffelen in 200 m² Bric-à-brac Emmaüs, ontworpen door architecten Thomas en Anne Durand Ambroselli. Van het dressoir uit de jaren vijftig tot de rococo terrine van grandmère, de overbodige IKEA-kast en te klein geworden jeans. Als het nog maar in goede staat is.

Er zijn plannen om tot  2014 nog een tiental winkels in de hoofdstad te openen. In 117 andere Franse steden is het al langer mogelijk Abbé Pierre postuum te ondersteunen. Een klikje en je weet meer.

Vuurtoren

Eigenlijk was het bedoeld als vuurtoren aan de noordelijke ingang van het nieuwe Suezkanaal, dat in 1867 werd opgeleverd door Ferdinand de Lesseps. De Franse beeldhouwer Auguste Bartholdi heeft vergeefs geprobeerd het idee te slijten aan de Turkse onderkoning van Egypte, maar Ismail Pasja hapte niet. Terug in Parijs kreeg Edouard de Laboulaye, politicus en hoogleraar, lucht van het project en stelde met succes voor het Statue de la Liberté als geschenk van het Franse volk te sturen naar de honderdjarige Verenigde Staten van Amerika (1876). Ruim 100.000 geldgevers, van kleine gemeenten tot rijke filantropen, brachten 400.000 francs bij elkaar, de resterende 600.000 kwamen uit de staatskas.

In 1871 kreeg Bartholdi dus opdracht om rond het stalen geraamte van Gustave Eiffel (die van de latere toren) een passende koperen ombouw te fabrieken. Het werd de bekende dame met fakkel, gehuld in draperieën en gekroond met een zevenpuntige ster, symbool voor de zeven continenten en oceanen.
De uit Colmar (Haut-Rhin) afkomstige kunstenaar zou met meerdere modellen hebben gewerkt en het verhaal gaat dat ook mama Bartholdi menig uurtje met de rechterarm omhoog moet hebben gestaan.

Midden in Parijs werd het 46 m hoge gevaarte in elkaar gezet, maar bij de viering in 1876 kon men in New York slechts arm en fakkel voor 50 dollarcent bewonderen. Tegenslagen zorgden voor verdere vertraging en pas op 17 juni 1885 kwam het restant (350 onderdelen in 214 kisten) met het Franse fregat Isère in New York aan. Intussen hadden de Amerikanen zelf gezorgd voor de 47 m hoge sokkel op het tegenwoordige Liberty Island.

Van 1886 tot 1902 heeft het Vrijheidsbeeld als echte vuurtoren van de haven van New York gediend, tegenwoordig is de verlichte vlam voorzien van bladgoud. Op het Île des Cygnes in de Seine, vlak bij de Parijse Eiffeltoren, staat ook sinds 1885 een replica van ruim 11 meter.

Kruis van Lotharingen

Generaal Charles de Gaulle maakte in juni 1940 deel uit van het Franse oorlogskabinet toen maarschalk Pétain besloot te onderhandelen met de nazi’s. Vanuit Engeland riep De Gaulle via de BBC in zijn Appel du 18 juin het Franse volk en de resterende strijdkrachten op, zich niet neer te leggen bij een Duitse bezetting. Zijn verzet leidde enkele dagen later tot de oprichting van de Forces françaises libres. Ook vice-admiraal Emile Muselier had Engeland kunnen bereiken en nam de leiding van de gevluchte eenheden van marine- en luchtmacht.

Het was Muselier, afkomstig uit Lorraine, die op 3 juli in zijn Ordre Général n° 2 opdracht gaf alle uitingen van de Vrije Fransen te voorzien van het Croix de Lorraine als tegenhanger van het gehate hakenkruis. Bij die keuze werd hij niet alleen geïnspireerd door zijn geboortegrond. Ook het 507e Pantserregiment van (toen nog kolonel) De Gaulle voerde voor de oorlog al het kruis, dat later symbool zou worden voor de Franse bijdrage aan de eindoverwinning op het Derde Rijk.

Van oorsprong is het kruis met de dubbele horizontale balk een embleem uit het Byzantijnse rijk en werd onder meer gebruikt door het koninkrijk Hongarije. Pas in de 14e eeuw verschijnt het (ongetwijfeld via het in die jaren gebruikelijke uithuwelijken) op munten van de hertogen van Valois, een tak van het Huis Anjou. Via René d’Anjou, in Frankrijk bekend als Bon Roi René, kwam het kruis naar Lorraine toen hij daar in 1431 de locale hertogin Isabelle in het huwelijksbed nodigde.

Niet ver van Colombey-les-Deux-Eglises (Haute-Marne), waar Charles de Gaulle op het landgoed La Boisserie woonde, staat sinds 1972 als herinnering aan de militante generaal een Croix de Lorraine op het hoogste punt in wijde omtrek. Niet te missen, 44 meter hoog van 1500 ton Bretons graniet en gefinancierd door een nationale inzameling.

Maar ondanks het feit dat De Gaulle de eerste president werd van de Cinquième République, is zijn favoriete kruis als beeldmerk teloor gegaan. Zelfs geen plek op stempeltje of postzegel.

Tafelmanieren

Ook in Frankrijk kun je terecht in etablissementen om middeleeuws te tafelen. Meestal ontaardt dat in onfris buffelen en vooral onmatig innemen. Het  moet kennelijk het beeld bevestigen dat destijds deze streken bevolkt waren met onbeschaafd gepeupel, dat zich dagelijks lallend tegoed deed aan halve varkens en gevulde ganzen, onderwijl driftig bezig de vleselijke lusten te bevredigen. Vlaamse meesters hebben met vaardige kwast bijgedragen aan dat imago.

De werkelijkheid was uiteraard minder prozaïsch. Meestal bestond een maaltijds slechts uit een enkel gerecht en vlees of vis was daarbij niet alledaags. Adel en geestelijkheid hadden natuurlijk meer op het bord en in die kringen kon het aardig uit de hand lopen. Toch bestonden ook daar tafelmanieren, die rond de 16e eeuw mondjesmaat ook bij de burgerij ingang vonden. Bekend is een etiquetteboekje voor jongens uit 1530 van Erasmus. "Met drie vingers in het zoutvaatje zitten verraadt boerse manieren" hield hij het jongvolk al voor.

Het was de Franse kardinaal De Richelieu die zich vaak ergerde aan gasten die met hun dolkmes, een standaard accessoire in de betere kringen, de vleesresten tussen de tanden verwijderden. Hij liet daarom speciale messen maken met een ronde top en geldt dus als de uitvinder van het tafelmes. Al eerder had François I het aardewerken bord aan zijn hof geïntroduceerd en Henri III deed hetzelfde met de vork. Toch duurde het nog lang voordat dit gereedschap echt ingeburgerd raakte. In 1733 schreef Justus van Effen nog “Wat belet de handen die behoorlijk gereinigt zyn, zo zuiver te wezen als een geschuurde of wel gewassen vork". 

Het servet (of de tafeldoek) komt overigens al in 12e-eeuwse Franse kloostervoorschriften voor.
Er werd in een réfectoire gewoon met de handen gegeten en van hogerhand was er natuurlijk scherp toezicht op goede manieren.
Aflikken of aan de pij afvegen kostte je ongetwijfeld een flink aantal weesgegroetjes…

Perrier

Onder de grote Franse merken mag een aantal met recht wereldberoemd worden genoemd. Denk aan wat modehuizen, de grote cognacs, een paar automerken en de eerste balpunt die Europa veroverde.
Niet zo voor de hand ligt een bedrijfje dat in de jaren vijftig door slimme marketing regelmatig alle voorpagina's haalde. De Tour de France was nog exclusief voorbehouden aan de krant, uitgezonderd een enkele radioman die 's avonds laat nog even een stukje mocht voorlezen. Wielervolk kende vooral via foto's de heroïsche koppen van de slaven van de weg. En daar maakte een handige reclameman gebruik van. Bij elke etappe-aankomst kregen alle renners een geopend flesje Perrier aangereikt. Het eerste wat ze deden was de bubbeltjes leegklokken, recht in de lens van de fotografen.
Zo werd het bronwater uit de Gard in korte tijd de populairste dorstlesser van Frankrijk.

De legende wil dat Hannibal, tijdens zijn tocht door Frankrijk om de Romeinen een lesje te leren, in 218 voor onze jaartelling een nachtje overbleef in deze streken. Dat gebeurde op een plek waar koolzuurhoudend water zo maar uit de grond kwam. Het leek op kokend water, maar dan koud. De locatie werd later dan ook Les Bouillens genoemd. Een kleine drie eeuwen later, nadat Caesar Gallië ondersteboven had gelopen, knutselden Romeinen een eerste bassin bij de bron. Legioensoldaten sopten daar hun stukgelopen voeten en de geneeskrachtige thermes waren een feit.

Even een stukje overslaan tot 1841, wanneer ene Alphonse Granier van Napoleon III een vergunning krijgt waarmee het borrelende geneeskrachtige vocht wordt erkend als eau minérale naturelle. Waarmee een koning zich al niet bezighield.
De boel gaat echter na een brandje failliet en pas in 1898 neemt docteur Louis Perrier uit Nîmes de droevige handel in Vergèze over. Vijf jaar later is de Ierse zakenman John Hammsworth eigenaar. Hij blijf handig gebruik maken van de bekendheid van de docteur, maar besluit het water alleen nog maar in flessen te verkopen. Dè manier waarop in het British Empire bronwater aan de man werd gebracht. De wereld lag dus open en in 1908 werden al 5 miljoen flessen met de hand gevuld en verkocht, tot in India toe.

Na wat tegenslagen wordt het bedrijf na WO2 op Amerikaanse leest gemoderniseerd. Spannende wereldwijde marketing zorgt voor 150 miljoen flessen in 1952. In de VS wordt Perrier een cultdrank (1988 ruim 300 miljoen stuks) en driesterrenrestaurants willen alleen nog maar het sexy groene flesje op tafel.
In 1990 beginnen de problemen. Een deel van de productie is vervuild met het schoonmaakmiddel benzeen. De handel zakt in en twee jaar later wordt de tent overgenomen door het Zwitserse Nestlé. Daarna komt het merk vooral in het nieuws met arbeidsconflicten, personeelsafbouw, verplaatsing van activiteiten. De investeerders willen meer geld zien en wringen Perrier tot de laatste bubbel uit.

Groot geld houdt weinig rekening met 20 eeuwen traditie ...

Zomerpaleis

Een jaar geleden meldde de Chinese pers dat experts in het buitenland gingen zoeken naar oude foto’s van het Yuanmingyuan-paleis in de hoofdstad Beijing, het oude Zomerpaleis van de Chinese keizers. Dit jaar komt ook Frankrijk aan de beurt. Geen wereldschokkend nieuwtje, ware het niet dat het paleis morgen precies 150 jaar geleden door Franse en Britse soldaten werd geplunderd en in brand gestoken. Dat gebeurde tijdens de Tweede Opiumoorlog (1856-1860), een actie van koloniaal Engeland en Frankrijk om China in het gareel te houden.

Het verwoesten van het hart van de Manchu-dynastie wordt zelfs in de huidige communistische maatschappij nog steeds ervaren als de grootste vernedering door westerse landen. Beijing herdenkt de dramatische gebeurtenis deze week, maar vertaalt verbittering niet in materiële zin. Herstelbetalingen doen er niet toe, wel het opsporen van het Chinese erfgoed. Desnoods alleen op foto’s. Want slechts ruïnes van paleis en omliggende parken resten

Volgens ruwe schatting moeten 1,5 miljoen antieke Chinese voorwerpen terug te vinden zijn in 2000 musea in 47 landen. In Frankrijk zou het bijvoorbeeld om Fontainebleau gaan. Hoeveel in particulier bezit is weet niemand, maar dat ook op Franse schoorsteenmantels oorlogsbuit moet staan is zeker.
Het doel van de zoektocht is uiteindelijk restauratie van het Zomerpaleis met behulp van authentieke foto’s. Zo heeft de Amerikaanse Duke University al archiefmateriaal beschikbaar gesteld.

Dat ook ten tijde van de plundering Franse schaamte niet uitbleef, bewijst een uitspraak van schrijver Victor Hugo. Hij zei te hopen voor zijn dood nog drie dingen te mogen beleven: de afschaffing van de doodstraf, de Europese eenheid en  de teruggave van de gestolen Manchu-schatten.
Tot zijn dood in 1885 heeft hij het niet meegemaakt.

Cathédrale du Champagne

Misschien is Mercier niet de beste, wel de meest verkochte champagne in Frankrijk. Een merkbekendheid die klinkt als een klok, na ruim 100 jaar nog steeds met dank aan oprichter Eugène Mercier uit Epernay. Hij vertrok in 1858 op 20-jarige leeftijd uit de ouderlijke épicerie en wierp zich op een markt die op dat moment werd gedomineerd door de weduwen Cliquot en Pommery. Dames van de oude stempel, passend bij het chique imago van de bubbeltjes. Maak die van Mercier toegankelijk voor de massa, was zijn simpele credo.

Eugène bleek een man van grote ideeën, met een even grote neus voor het begrip marketing avant la lettre. In zeven jaar tijd bouwde hij een ondergrondse kelder in Epernay met 47 tunnels, totaal 18 kilometer.

Niet alleen voor productie en opslag, ook voor publiek. In 1871 regelde hij voor de toenmalige president Sadi Carnot een rondleiding met paard en wagen door de met fakkels verlichte kelders. De kranten stonden er vol van.

Maar onsterfelijk werd hij in 1889 met zijn Cathédrale du Champagne. Jarenlang waren 150 Hongaarse eiken in het geheim omgetoverd tot een gigantisch wijnvat met een capaciteit van 213.000 flessen. Het duurde twee jaar voor de 1600 hectoliters beschikbaar waren om het vat te vullen en de journalisten het gevaarte konden bezoeken.

Op 16 april 1889 werden de muren van de werkplaats gesloopt, een dag later was het vat klaar voor transport naar Parijs. Het duurde 8 dagen en nachten om met 24 ossen uit de Morvan en 18 paarden de reis te voltooien. Onderweg stortten twee bruggen in, werden andere beschadigd, straatverlichting en gevels gehavend en 5 huizen gekocht om af te breken. Maar toen stond het gevaarte dan ook op de grote wereldtentoonstelling in de hoofdstad.

Hoewel het 20-tons vat werd overschaduwd door de belangrijkste attractie, de Eiffeltoren, kreeg Mercier enorme publiciteit. Daarna ging La Foudre terug naar Epernay, waar de inhoud nog tot 1947 werd gebruikt voor het mengen van de jaargangen.

De voormalige Hongaarse eiken staan sindsdien op een prominente plek in het huis Mercier.

TGV

Naast de Eifeltoren, de helaas ter ziele gegane Concorde en de 2-CV, is de hoge snelheidstrein TGV ook zo’n baanbrekend stukje Franse technologie. En allemaal nog mooi om te zien ook. De eerste plannen voor de Train à Grande Vitesse ontstonden in de jaren zestig van de vorige eeuw. De eerlijkheid gebiedt te melden dat de Japanse shinkasen als voorbeeld diende, maar beter goed gejat dan slecht bedacht, n’est ce pas?

Het spoorbedrijf SNCF heeft sinds 1981 een kleine 450 supersnelle treinstellen laten bouwen en er komen er tot 2012 nog 55 bij. Om een beetje uit de kosten te komen gaat SNCF samen met producent Alstom regelmatig de boer op om ook buiten de grens spullen te verkopen. Zo ook in de VS, waar de staat California wel trek heeft om met 400 km/u of meer door het landschap te jakkeren. Een mogelijke opdracht van 43 miljard dollar.

2007 Le Chemin (Meuse): TGV wereldrecord 574 km/u 

Helaas voor SNCF hebben de Californische congresleden hun geschiedenislesjes goed geleerd en dreigt er een NO voor de TGV. Met als reden dat de Franse (staats)spoorwegen mede schuldig zouden zijn aan de deportatie van vele tienduizenden joden tijdens Wereldoorlog 2.  Al eerder hebben Franse rechters de staat daarvoor hoge boetes laten betalen aan joodse nabestaanden. Inmiddels is ook Florida wakker geschud en wil een nader onderzoek voordat daar de trein gaat rijden.

Gisteren sprak de Californische gouverneur Arnold Schwarzenegger (rechts) een veto uit over een door het congres aangenomen wet, die SNCF verplicht om haar rol bij de Holocaust op te helderen en bovendien smartegeld te gaan betalen.

Schwarzenegger is geboren in Oostenrijk. Net als Adolf Hitler.