Tafelmanieren

Ook in Frankrijk kun je terecht in etablissementen om middeleeuws te tafelen. Meestal ontaardt dat in onfris buffelen en vooral onmatig innemen. Het  moet kennelijk het beeld bevestigen dat destijds deze streken bevolkt waren met onbeschaafd gepeupel, dat zich dagelijks lallend tegoed deed aan halve varkens en gevulde ganzen, onderwijl driftig bezig de vleselijke lusten te bevredigen. Vlaamse meesters hebben met vaardige kwast bijgedragen aan dat imago.

De werkelijkheid was uiteraard minder prozaïsch. Meestal bestond een maaltijds slechts uit een enkel gerecht en vlees of vis was daarbij niet alledaags. Adel en geestelijkheid hadden natuurlijk meer op het bord en in die kringen kon het aardig uit de hand lopen. Toch bestonden ook daar tafelmanieren, die rond de 16e eeuw mondjesmaat ook bij de burgerij ingang vonden. Bekend is een etiquetteboekje voor jongens uit 1530 van Erasmus. "Met drie vingers in het zoutvaatje zitten verraadt boerse manieren" hield hij het jongvolk al voor.

Het was de Franse kardinaal De Richelieu die zich vaak ergerde aan gasten die met hun dolkmes, een standaard accessoire in de betere kringen, de vleesresten tussen de tanden verwijderden. Hij liet daarom speciale messen maken met een ronde top en geldt dus als de uitvinder van het tafelmes. Al eerder had François I het aardewerken bord aan zijn hof geïntroduceerd en Henri III deed hetzelfde met de vork. Toch duurde het nog lang voordat dit gereedschap echt ingeburgerd raakte. In 1733 schreef Justus van Effen nog “Wat belet de handen die behoorlijk gereinigt zyn, zo zuiver te wezen als een geschuurde of wel gewassen vork". 

Het servet (of de tafeldoek) komt overigens al in 12e-eeuwse Franse kloostervoorschriften voor.
Er werd in een réfectoire gewoon met de handen gegeten en van hogerhand was er natuurlijk scherp toezicht op goede manieren.
Aflikken of aan de pij afvegen kostte je ongetwijfeld een flink aantal weesgegroetjes…