Francophonie

Bijna 2% van de wereldbevolking (120 miljoen) spreekt Frans als moedertaal en nog eens 80 miljoen (voornamelijk in de voormalige Franse gebieden in Afrika) heeft het als tweede taal. Niet veel wanneer je het vergelijkt met Engels, Spaans of Chinees, maar voor Frankrijk genoeg om het fenomeen francophonie met passie te koesteren. De geograaf Onésime Reclus bedacht in 1880 deze term om het geheel aan Frans sprekenden in de wereld samen te vatten. Toen waren het er nog maar 48 miljoen, blijk uit zijn lijstje.

Zelfs in Frankrijk is het Latijn, de taal van de katholieke kerk, tot de 16e eeuw ook voor alle officiële stukken heilig. De eerste notariële akte in het Frans dateert uit 1532 en is notabene in het nu Italiaanse Aosta gepasseerd. Overigens nog steeds een Franstalige enclave in Bella Italia.
Pas in 1539 bepaalt François I in het Edict van Villers-Cotterêts dat Frans in alle bestuurlijke documenten verplicht is. Dat dit niet in alle (katholieke) landen net zo ging, bewijst Hongarije waar nog tot ver in de 18e eeuw de hele boel in het Latijn wordt vastgelegd.

Het Frans doet het daarna goed in Europa. De Verlichting, de vooral door Fransen geïnspireerde filosofische beweging tegen feodale autoriteit en voor de individuele vrijheid, krijgt in de 17e eeuw grote aanhang. Zoveel dat zelfs de Engelse kampioen van de democratie William Penn (naar wie later de Amerikaanse staat Pennsylvania is genoemd) voorstelt het Frans maar als dé Europese taal in te voeren. Dat lukt hem niet en hij verblijft sindsdien op eenzame hoogte in Philadelphia, maar dat terzijde.

Nadat in 1714 voor de eerste keer het Frans is gebruikt in een internationaal verdrag (toevallig tussen Spanje en de Nederlanden in Rastadt) wordt het de diplomatieke taal bij uitstek, zeker tot aan Wereldoorlog 1. In 1914 correspondeert de Russische tsar Nicolai II nog in het Frans, bij de Vrede van Versailles vijf jaar later moet de Franse premier Georges Clemenceau al toestaan dat de tekst ook in het Engels in het verdrag komt. Ook buiten het slagveld hebben Amerikanen en Britten dus gezegevierd.
In onze tijd heeft het Frans ook menige veer moeten laten. Was het tussen 1958 en 1978 nog de officiële taal in de Europese Gemeenschap, nu moet het die positie delen met het Engels. En ondanks het feit dat binnen de VN Engels en Frans de beide werktalen zijn, is 90% van de documenten slechts in het Engels beschikbaar.

De volgende Sommet de la Francophonie, een uitje voor 55 Franstalige staatshoofden, is in oktober in de Canadese stad Quebec. Mooie uitdaging voor Sarkozy om het Frans, overigens niet de taal van zijn ouders, weer op de kaart te zetten.