Aprilis

In Frankrijk heeft niemand er weet van dat de Spaanse hertog Alva op de eerste april 1572 Den Briel aan de Watergeuzen verloren heeft. Toch wordt ook hier het gebruik in ere gehouden om op die dag een grap uit te halen. Dat heet dan poisson d' avril, zoals het in Engeland all fools day is en Duitsers hun Aprilscherz op elkaar loslaten. Vlamingen kennen de verzenderkensdag, waarop de meest onnozele op pad gestuurd wordt voor een zakje aprilzaad of andere onzin. De grap wordt er ook aprilvis genoemd, zoals veel Vlaamse woorden een letterlijke vertaling uit het Frans.

Duidelijk is dus dat noch Alva, noch Den Briel, de oorsprong zijn van het wijdverbreide gebruik. Want in heel Europa komt op deze dag bij velen de olijkerd om de hoek kijken en niemand weet precies waarom en hoe lang al. De 1 aprilgrap kom je voor het eerst tegen in een Franse bron uit 1508, in het Nederlands in een gedicht van de Gentse rederijker Eduard de Dene uit 1539. Daarin doorziet een knecht het plan van zijn meester om hem op 1 april te 'verzenden'.

Refereyn vp verzenderkens dach
twelck den eersten April te zyne plach

tsa Lichtvoet myn lyfcnaepe fraey ende fier
met beel beraus houd ick myn bruloft schier
dies moet ie den boonacker up ghaen pleyen

Eerst wil ick hu zenden naer Twestquartier
te Curtrycke zult ghy doen backen pasteyen
om conynen moet ghy te Dunkercke reyen
om drynckers te win Nocxberghe der naer
in Thilleghembusch zult ghy hauwen de meyen
cappoenen moet ghy coopen te Meessene zwaer
te Moerbeke vyndt ghy goe room voorwaer
bestiert my dit - ghy zult de bruloft wenden

wel meester ghy zeght wel maer daers een maer
ick vreese tian dat ghy my wilt verzenden

De geschiedenis gaat dus tenminste terug tot het begin van de zestiende eeuw, maar de wijde verspreiding van het verschijnsel doet een hogere ouderdom vermoeden.

Een poisson d' avril heeft in Frankrijk overigens ook nog een andere betekenis. Je stuurt dan namelijk een kaart naar je geliefde, waarop een vis is afgebeeld plus een tekst waarmee je in duidelijke en soms tamelijk ondeugende taal je passie voor de ander onder woorden brengt. Die vis is meestal een makreel, omdat het woord maquereau ook de betekenis heeft van koppelaar. Of zelfs die van een pooier, ook iemand die mensen bij elkaar brengt...

Minstens zo schimmig is april zelf. De Romeinse naam aprilis zou volgens sommige Latinisten samenhangen met de uit zee geboren godin Aphrodite, die de lichamelijke liefde en vruchtbaarheid in haar portefeuille had. Anderen bestrijden dit en denken aan aperire dat openen betekent. Zeg maar het begin van iets nieuws, de lente dus. Het is in ieder geval een naam die niet echt in het rijtje van Romeinse maanden past, want die hebben verder een duidelijke relatie met goden (m/v) of cijfers.

Wellicht was het gewoon een nonsensnaam en hebben de oude bewoners van Rome daarmee de oudste en tevens eeuwigdurende aprilgrap geleverd.