Voorouders

Vandaag bijna 20 graden, een warme maand februari en het winterdekbed al in de mottenballen. 35.000 jaar geleden was het 't een stuk kouder in het zuiden van Frankrijk. We zitten dan midden in de laatste ijstijd, wanneer een groot deel van N-Europa bedekt is onder enorme gletsjers. Wetenschappers noemen het tijdvak het aurignacien, omdat rond het dorpje Aurignac (Haute Garonne) tekenen verschijnen van de eerste artistieke uiting van verre voorouders. Dat waren bewerkte botten, kunstig afgeslagen vuurstenen, hangers, armbanden en ivoren kralen als versiering. Maar ook enkele voorbeelden van de oudste schilderingen in grotten dateren uit die periode.
De mensen die dat alles maakten worden Cro-Magnons genoemd, naar een vindplaats in de gelijknamige grot bij Les Eyzies in de Dordogne. Daar ontdekte geoloog Louis Artet in 1868 vijf skeletten, waarvan de schedel dezelfde vorm en inhoud had als die van de moderne mens. Een plek om te bezoeken (niet in vakantietijd...), want in de grot is het dagelijks leven van die eerste homo sapiens aardig nagebootst. Het museum is in het dorp zelf en redelijk betaalbaar.

Die eerste mensen met kunstzinnige aanleg kwamen uit het oosten, naar alle waarschijnlijkheid de vlakten van Rusland, en zullen verrast hebben opgekeken dat hier al een andere soort leefde. Want ook in deze streken zijn resten gevonden van de uitgestorven Neanderthaler, met het kenmerkende lage voorhoofd, brede schedel en diepe oogkassen. Die was al twee miljoen jaar eerder via dezelfde route uit het oosten gekomen, heeft volgens laatste vondsten nog 10.000 jaar samengeleefd met de nieuwste lichting maar zou de confrontatie met hen uiteindelijk niet overleven.
Ons eigen West-Europese lichaam wijkt slechts op een enkel detail af van de Cro-Magnon. Wij zijn iets minder robuust en onze schedelinhoud is een beetje kleiner. De inwoners van Finland komen nog het meest overeen met die eerste kunstenaars.

Met recht mag je hen dat etiket opplakken, zie de prachtige tekeningen in de grot Chauvet bij Vallon-Pont d'Arc, vlakbij in de Ardèche. Pas in 1994 ontdekt door Jean-Marie Chauvet, Éliette Brunel en Christian Hillaire. Vol met afbeeldingen van leeuwen, neushoorns, oerossen, paarden, bizons en deze tijgers, die 35.000 jaar geleden hier dus kennelijk ruim voorhanden waren. De grot is dus heel lang niet door mensen betreden en daarom nog in zijn oorspronkelijke staat. Helaas niet te bezichtigen (wel een expositie met film in het plaatselijke museum), omdat menselijke adem desastreus is voor de kleuren. Net als in de bekende grot van Lascaux in de Dordogne, waar een tweede gebouwd is met replica's om het origineel te sparen.