Poisson d'avril

De 1 aprilgrap, le poisson d'avril, kom je voor het eerst tegen in een Franse bron uit 1508. Toch wil de officiële geschiedenis dat het verhaal pas in 1564 is begonnen. Koning Charles IX had verordonneert dat het nieuwe jaar voortaan op 1 januari moest beginnen. Tijdens een trip door zijn rijk had hij namelijk gemerkt dat het jaar niet overal op hetzelfde moment begon. Meestal riep de plaatselijke bisschop maar wat. Vaak was dat op 1 april zo rond het begin van de lente, soms wisselend met Pasen of wanner 't zo uitkwam. Een rommeltje dus.
Omdat het in die tijd gewoonte was elkaar met nieuwjaar een kadootje te geven, gingen grappenmakers de eerste april dan maar gebruiken om nepgeschenken te geven of anderen anderszins een oor aan te naaien. En zo is het gebleven.

Edoch, in het oud-nederlands komen we 1 april al tegen in een vers van de Gentse rederijker Eduard de Dene uit 1539. Daarin doorziet een knecht het plan van zijn meester om hem op 1 april te 'verzenden'.

Refereyn vp verzenderkens dach
twelck den eersten April te zyne plach

tsa Lichtvoet myn lyfcnaepe fraey ende fier
met beel beraus houd ick myn bruloft schier
dies moet ie den boonacker up ghaen pleyen

Eerst wil ick hu zenden naer Twestquartier
te Curtrycke zult ghy doen backen pasteyen
om conynen moet ghy te Dunkercke reyen
om drynckers te win Nocxberghe der naer
in Thilleghembusch zult ghy hauwen de meyen
cappoenen moet ghy coopen te Meessene zwaer
te Moerbeke vyndt ghy goe room voorwaer
bestiert my dit - ghy zult de bruloft wenden

wel meester ghy zeght wel maer daers een maer
ick vreese tian dat ghy my wilt verzenden

De oorsprong gaat dus tenminste terug tot het begin van de zestiende eeuw, maar de wijde verspreiding van het verschijnsel doet een nog hogere ouderdom vermoeden.


Waarom een vis? Meest voor de hand liggend is het rond die tijd verdwijnen van de zon uit het sterrenbeeld Vissen. Een poisson d' avril heeft in Frankrijk overigens nog een andere betekenis. Je stuurt dan een kaart naar je geliefde, waarop een vis is afgebeeld. Plus een tekst waarmee je (soms in tamelijk onbetamelijke taal) je passie voor de ander onder woorden brengt. Die vis is meestal een makreel, omdat het woord maquereau ook de betekenis heeft van koppelaar. Of die van pooier, ook iemand die mensen bij elkaar brengt...

Van Dale: op verzenderkensdag stuur je iemand om een loze boodschap