Edelvrouwen

Ook Franse geschiedenis gaat vooral over mannen. Zelfs hun moeders komen nauwelijks aan bod. Maar wel in Dames du XII siècle van de in 1996 overleden historicus Georges Duby. Hij werd in '87 gekozen als lid van de prestigieuze Académie Française op fauteuil 26. Dit exclusieve gezelschap vult namelijk pas een stoel wanneer de vorige bezitter empirisch heeft ondervonden dat lidmaatschap geen garantie is voor eeuwig leven.

Duby was hoogleraar aan het Collège de France èn specialist in verhalen over de middeleeuwen. In zijn boek over edelvrouwen blijkt dat de positie van de vrouw, zelfs van adellijke stam, in die donkere eeuwen niet benijdenswaard was. Vaak op zeer jonge leeftijd uitgehuwelijkt aan een machtig heer, met als doel gebiedsuitbreiding en vooral mannelijk nageslacht. Want volgens heersende Salische wetgeving stonden vrouwen in de opvolging buitenspel. Wanneer bruiden nog niet de passende leeftijd hadden voor de daad, werden ze in de wacht gezet. Lukte het uiteindelijk niet, zorgde de hofhouding voor vruchtbare vervanging. Daartoe verbleven diverse spannende hofdames in de coulissen zodat de vorst zijn kunsten op peil hield. Soms zo goed dat een nakomeling het resultaat was. Niet zelden weten we van een opvolger niet eens de naam van de moeder.

Kras voorbeeld is de Normandische hertog Rollo, Viking van afkomst. Hij sloot vrede met de Frankische adel en kreeg in ruil de zuigeling Gisèle tot bruid, dochtertje van koning Karel de Eenvoudige. Het wurm werd voorlopig ondergebracht bij een aartsbisschop. Rollo rollebolde intussen lustig voort en maakte terloops wat concubines zwanger. Gisèle stierf kinderloos.

Deze verhalen werd vaak opgetekend door de hofmonnik. Zo schreef ene Dudo de lof van bruid Emma van hertog Richard Zonder Vrees, zelf het resultaat van een buitenechtelijke slipper. "Deze maagd met haar gulle vormen is in staat hem genot te schenken. Zij staat volkomen open voor de echtelijke omstrengelingen en omhelzingen die het bed tot een genot maken", zo wist hij. Wellicht uit eigen ervaring...?

De kannunik wist ook precies wat de taak van zijn heer was: "Het bevruchten van het meisje dat door de Heilige Geest in zijn bed is geplaatst," schreef hij in zijn opwinding. Maar met Emma verliepen de nachten stroef, terwijl het met dochter Gunnar van de houtvester wel lukte. Zij schonk hem een zoon en kreeg later ook de positie die hoorde bij de moeder van de troonopvolger.

De meeste niet adellijke vrouwen deden er nauwelijks toe. Duby verhaalt van een Normandische boer, wiens huisgenote wat zaken gestolen had. Vrouwen vielen, net als huisdieren, echter niet onder het 'algemeen nut'. Zij waren voorwerpen, roerende goederen. De brave man kreeg van de hertog de doodstraf voor iets wat zijn vrouw had uitgehaald.