Ruimte

Zomeravond in de Gard. Om 11 uur 's avonds begint 't wat koeler te worden. De cigales concerteren nog steeds, al krijgen we behoefte aan een dirigent die het koor in het gareel weet te houden. We hebben geleerd dat ze onder de 25 graden wat rustiger worden. De nacht brengt dus verlichting.
Over verlichting gesproken: de ongelofelijk heldere hemel toont een hoeveelheid sterren die je in NL maar zelden te zien krijgt. Gevolg van minder bebouwing en openbare verlichting. Aan de kust hier gaat dat effect al voor een groot deel teloor. Lichthinder heet dat dan.

Ruimte is hier nog ruimschoots voorhanden. De Cévennes zijn, net als andere berggebieden, de laatste tientallen jaren steeds meer ontvolkt. Voor liefhebbers van de sterrenhemel een eldorado. Met een eenvoudige nachtkijker is het al spectaculair, laat staan met de driepoot die voor een paar tientjes bij Lidl in de aanbieding is.

Zonder is ook mooi. Vannacht ook nog volle maan. Beetje onderuit gezakt, glaasje erbij en dan maar filosoferen. Blijft toch onbegrijpelijk, al die sterren. Bedenk bij elke ster een paar planeten, hoeft niet eens zoveel te zijn. Dan kan 't toch niet anders dat daar ergens iemand naar ons zit te kijken met hetzelfde gevoel. En dezelfde vragen.

Hoe onvoorstelbaar groot is de ruimte? In ons denken past geen oneindig. Dus zal het ergens over en uit zijn. Maar hoe dan?

We worden 't na een laatste glaasje eens dat 't Heras Hekwerken moeten zijn, maar dan is 't wel echt bedtijd ...

Autoroute

Komkommertijd. Frankrijk is sinds dit weekend op vakantie. Dus heel veel non-nieuws op radio, tv en vooral in de regionale krant. Die moet namelijk elke dag, ook op zondag, weer vol. De samedi noir met 500 km file op de autoroute zuid van Lyon is een dankbaar onderwerp. Deskundigen aan het woord dat het vorig jaar erger was, hoe het beter kan, maar dat Frankrijk niet wil luisteren. Juist op die ene zaterdag met miljoenen naar de Méditerranée en over 3 weken allemaal tegelijk weer terug.

Radio Trafic geeft 24 uur per dag alle droefenis plus vrolijke muziek door aan de file. Leuk om af en toe te luisteren thuis op het terras. Leed van anderen kan amuseren. Zoals de bejaarde dame die in peignoir ontredderd werd aangetroffen op een parkeerplaats. Had al rijdend liggen slapen in de caravan die door schoonzoon werd getrokken. Zij zag haar kans schoon om een luchtje te scheppen toen hij pipi moest, maar de schat vergat 't te zeggen. Schoonzoon én caravan weg.

Twee zwaarbepakte NL wielrijders tussen Béziers en Narbonne niet-begrijpend van de A9 geplukt. Vonden het een prima fietspad. Kinderrijke oosteuropese familie picknickend op de vluchtstrook met batterij koelboxen en de (overreden?) kip al op het roostertje. Busje met Marokkaans kenteken treurig klem in de péage. Op de rommelmarkt aangeschafte huisraad voor oma in Marakkech paste wel op het dak maar niet onder het poortje van de tol. Groepje soldaten die hun commandant plus voertuig in de verte zagen verdwijnen en vervolgens de restauratie op de parking verbouwden.

Vorige week haalde een Belgisch echtpaar zelfs de voorpagina. Voorbij Nîmes efkes naar het privaat. Dochter van tien in diepe slaap op de achterbank. Na grote en kleine boodschap weer volgas zuidwaarts. Je raadt 't al. Elke 5 minuten meldde Radio Trafic dat het arme meske nog steeds op de parking zat te wenen. Maar vake en make natuurlijk niet op de zender afgestemd. De politie wist hen nog net voor de Spaanse grens aan de kant te krijgen, al 200 kilometer verder. En colère dat ze het hele stuk weer terug moesten.

Voorlopig hoogtepunt: een olifant midden in de nacht eenzaam op een parking bij Reims. Had met slurf en slimheid zijn rijdend onderkomen verlaten, kennelijk zat van zijn eigen lucht. Niemand van het circus had het gemerkt.
Ook Belgen zo te zien...!

Lijf 2

Eén van de belangrijkste overblijfselen van de volkswoede in 1789 is de Déclaration des droits de l'homme et du citoyen. Deze verklaring was bedoeld om onplezierige feodale gebruiken (zie Lijf 1 van gisteren) om zeep te helpen. Niet echt nieuw, want de historie staat bol van oudere pogingen om het leven wat aangenamer te maken, zoals de Magna Carta uit 1215. Het vlees is echter veelal sterker dan de leer en sinds die tijd is er regelmatig nog wel wat aan te merken op het gedrag van onze soortgenoten. Zo was het in 1948 weer nodig de mensenrechten in een nieuwe verklaring vast te leggen na de oprichting van de Verenigde Naties.

De geestelijk vader van de 17 artikelen was Marie Motier marquis de La Fayette, een Franse held uit de Amerikaanse vrijheidsoorlog. Onder de indruk van de onafhankelijkheidsverklaring van 1776 aan de andere kant van de oceaan keerde hij terug naar zijn geboorteland en werd nog even generaal in het Ardennenleger leger van Louis XVI.
Toen het spannend werd koos hij de zijde van het volk en 43 dagen na de bestorming van de Bastille keurde de gloednieuwe Assemblée zijn Déclaration goed. Nog steeds is het een belangrijk fundament voor de Franse grondwet.

Martelen, lijfstraffen, verminkingen en erger werden direct in 1789 officieel afgeschaft, maar het duurde tot 1981 voordat ook de doodstraf uit de wetboeken verdween. Politie mag 'met mate' geweld gebruiken, het mag iets harder tijdens verzet bij arrestaties of als zelfverdediging. Leraren moeten altijd hun fikken thuishouden en de grondwet beschermt je lijf optimaal tegen vreemde invloeden. Niemand kan je verplichten je medisch te laten verzorgen. Zelfmoord, abortus, een piercing of een vinger minder, je ziet maar. Begraven, verbranden, zelfs een graf op eigen grond schijnt na een apéro met de burgemeester nog wel voor te komen.

Een blinde vlek is geweld van ouders tegen kinderen, waarvoor nauwelijks wetgeving bestaat. Het meppen van je nageslacht is in sommige kringen een populair tijdverdrijf. Zo erg dat in maart ruim 80 maatschappelijke organisaties bij parlement en president aan de bel trokken.
L'intégrité physique is sinds de revolutie een groot goed, zelfs na je dood. Autopsie is slechts toegestaan wanneer de laatste adem niet reglementair is uitgeblazen. Ook bij een ernstige besmettelijke ziekte heb je even niks te vertellen en mogen ze in je snijden.

Voor de rest: baas over eigen buik en wijde omgeving. Helaas nog niet voor kinderen...

Jeudi

De zomerse donderdagavond is voor sommige dorpen in het zuiden een reden voor een feestje. Geen idee waarom, misschien begint het weekend hier een dag eerder. De grote stad geeft het voorbeeld met de Jeudis de Nîmes, wanneer het oude centrum volloopt voor een apéro dinatoire met veel muziek. Op pleintjes en kruispunten van smalle straatjes is het genieten van de artisans musicales. Van de klassieke violist tot country French-style, van Keltische folk tot funky jazz. De brasseries en cafés doen er een schepje bovenop met een eigen DJ en bijpassend volume.

De Jeudis de Sauve, vier donderdagavonden in juli en augustus. Aangekondigd op de campings in de buurt. Gisteren een niet te missen start met een half uurtje rock-métallique. Hetgeen de locale bevolking deed besluiten toch maar even verderop een ballon te nuttigen. Een klein clubje jongeren doorstond het geluid op jetsterkte, maar het communiceerde niet echt op het pleintje bij de mairie.
De reggae-band daarna loste dat tropisch op. Het Caraïbische ritme bracht snel een boel volk op de been. De restaurantjes serveerden de toeristen vlot het laatste toetje en binnen de kortste keren was het bewegen geblazen, waarbij de muzikanten de vorm bepaalden. Soepel uit de heupen of voluit springen en alles daartussen. Bij het tweede nummer werd al massaal gedanst, een record voor Sauve.Opvallend deze keer een groepje jonge, blonde en dus overduidelijk Britse meiden. Leeftijd zo rond de 15, 16. Samenklittend tussen al die donkere Franse jongens, die maar al te graag op zo'n zomeravond de Europese gedachte willen praktiseren.
Het verloop leek voorspelbaar, tot een aantal Franse meisjes het pleintje betrad. Vriendinnetjes, klasgenootjes, in ieder geval bekend met het gedrag van hun mannelijke dorpsgenoten. Zij mengden zich onder de jongens, kusje hier, knuffeltje daar, even door het haar strelen, een perfecte interventie om de amoureuze aspiraties in het gareel te houden.

De British girls duidelijk overtroefd, niet vertrouwd met het bijna natuurlijke gemak waarmee hier het hormonale verkeer in de gewenste banen wordt geleid. Zij hielden het maar op samen dansen. Lichtelijk teleurgesteld en zichtbaar verlangend naar de inmiddels ontblote tors van de muzikant.

Domme Deen

Gisteren net even te snel de KaZak gepost.
Een uurtje later een Idiote Italiaan.
Kort voor middernacht een Domme Deen.
Er zijn nog 3 dagen.
Wie volgt?

Of halen we Parijs niet eens?

KaZak

Naamsbekendheid is in het bedrijfsleven een boel geld waard. Op dit moment is er in Europa een onderneming die dagelijks uitgebreid de krant haalt, urenlang op tv wordt gevolgd, in de kiosk kun je er niet omheen en bij de ochtendkoffie wordt in vrijwel alle andere bedrijven over niets anders gesproken. En toch zijn de bazen niet tevreden. Sterker nog, ze lijken compleet in de rouw. Omdat een stevig gebouwde wielrenner uit Kazachstan naar huis is gestuurd met een lading bloed in het lijf die er kennelijk niet in thuis hoort. Wat je noemt een stomme KaZak. De duivel hale hem.

Blij zullen ze niet zijn in Kazachstan. Hun grote held een bedrieger. Maar de politiek heeft al laten weten dat ze ondanks alles het miljoenen kostende wielerteam Astana blijven sponsoren. Is dat logica of blind fanatisme? Kazachstan is ook boos op Borat, een Kazachstaanse verslaggever. Op de Amerikaanse televisie zei hij: “Kazachstan is heel vooruitstrevend: Vrouwen mogen tegenwoordig ook met de bus reizen en homo’s hoeven geen blauwe hoed meer op.“
Borat is een typetje van de Britse artiest Sacha Baron Cohen, ook bekend als Ali G. Sacha laat zijn typetje Kazachstan voortdurend belachelijk maken. Dat viel niet lekker in de hoofdstad Astana. In een paginagrote advertentie in de New York Times werd eind vorig jaar gemeld dat het land vooruitstrevend is, dat er veel olie wordt geproduceerd en dat daardoor de economische groei wel 10% per jaar is. Maar ja, of olie uit de grond halen anno 2007 een teken van vooruitgang is?
‘Journalist’ Borat reageerde snel: “Ik steun de actie van mijn regering om deze jood te vervolgen volledig. Sinds de hervormingen van mijn land in 2003 is mijn land even beschaafd als ieder ander land in de wereld. Zo is de leeftijd waarop een kind meerderjarig wordt verhoogd naar 8 jaar. “
Na gisteren kan Borat weer even vooruit met domme KaZakken.

Vanochtend kopten de Franse kranten in alle toonaarden dat de Tour de France dood is, of op z’n minst in terminale staat verkeert. Renners begonnen de etappe zittend op het asfalt, uit protest tegen de KaZak. Ploegleiders spelen of ze ten einde raad zijn. Sportjournalisten, toch al niet de meest objectieve beroepsgroep, zoeken als gefrustreerde fans bijna huilend naar hun woorden. Het was allemaal zo mooi, de Tour zou schoon zijn was beloofd.

Maar wat wil je als KaZak? Precies, net als je eigen land elk jaar 10% meer verdienen. Dus een spuit erin, desnoods met een litertje bloed van een ander.

Wie volgt?

Lijstje

Je hebt van die dagen. De douche koud, croissants slap, kat weer gekotst, afwasmachine vergeten, kop nog vol van gisteren, schoenen kwijt en de auto wil niet starten. En het is pas ochtend.
Dan komt de courier. Vol verwachting klopt je hart. Brief van de bank. Of je voortaan op tijd wilt bijstorten anders kun je 't verder wel vergeten.

Een mond vol tanden, ten einde raad, in diepe stress, handen in het haar, ogen op steeltjes, oren die tuiten, knikkende knieën, koude rillingen, een hete blos.
Zomaar wat verschijnselen die kunnen optreden wanneer woorden tekort schieten, het geheugen je in de steek laat, je in een zwart gat valt of met de gebakken peren zit. Dan kan een lijstje uitkomst bieden.

Uit de de financiële brievenbus:

• l’impôt sur le revenu - serieuze aanval op je bankrekening
• une contribution d’averie - deukje in de auto van de buren
• un arrêté ministériel - minister heeft gewikt en beschikt
• la commission d’usage - voor de strijkstok
• le guichet - hier nog vaak met een luikje
• la marche des affaires - zo gaat ’t nou eenmaal
• un déficit - permanent probleem
• un chèque en blanc - niet doen
• déposer à la banque - digitale ouwe sok
• avoir des dettes - de achterkant van lenen
• une solvabilité douteuse - met een boogje omheen lopen
• une créance périmée - rekening verscheurd dus goed nieuws
  
• le possesseur légitime - met je fikken afblijven dus
• remplir ses engagements - netjes alles betalen want anders...
  
• les frais suplémentaires - je rekent er nooit op
• le trésorier - onaangenaam mens die belastingcentjes spaart
  
• acheter à tempérament - la Redoute (Franse Wehkamp)
• un courtrier d’assurance - handig type met glad verhaal
• le titulair d’un compte - eigen schuld, dikke bult (zie onder)

Quid

Leven in een buitenland zonder woordenboek? Vergeet het maar. Voordat je ergens iets moeilijks moet doen (bank, mairie, belasting, gendarmerie, médecin, préfecture, vul maar aan) komt de dictionnaire er even bij. Schoolfrans en een ouwe videocursus, je komt er niet mee weg. Ja, met de buren over het weer. De bakker met zijn voortreffelijke fougasse met spekjes en dan ook weer over het weer, de postbode met een deftige aangetekende brief uit NL en dan toch weer de hitte van de afgelopen week. Ça brûle monsieur!

Dat gaat allemaal wel. Ook de supermarché maakt ’t je niet al te moeilijk. Hier in Frankrijk zijn de etiketten heel vaak tweetalig, met dank aan onze Vlaamse buren. De grandes surfaces hebben over de noordgrens nogal wat filiaaltjes. Zo weten we wat er in al die potjes en flesjes zit en leren we elke keer bij.

De krant is al wat lastiger. Zeker wanneer je meer wilt dan het weer, want dat had de bakker toch al bij de croissants uitgelegd. Oui, oui, ça chauffe hein.
Sport gaat nog wel, dorpsfeesten kom je ook wel uit. Anders wordt 't bij politiek, economie, sociale voorzieningen, afkortingen. Heftig ploeteren om de essentie te vatten. Op een topdag een mager zesje. Dik onvoldoende haal je bij rechtbankverslagen. Waar gaat dit over? Welke gruwelijk misdrijven en wandaden worden hier begaan? Hoe werkt het recht hier. Ook een woordenboek laat ’t vaak afweten wanneer het om jargon gaat.

Dus is gedegen voorbereiding nodig wanneer het ernstig wordt. De médecin généraliste uitleggen waar deze keer de krampjes zitten. De mairie vragen hoe je moet protesteren tegen de aanleg van een regionale luchthaven in het verlengde van je oprijlaantje. Bij de gendarmerie aangifte doen van de zoveelste poging tot inbraak in je piepkleine wijnkeldertje. De loodgieter overtuigen van het feit dat al dat water echt uit de gisteren door hem gemonteerde adoucisseur stroomt (zo’n ding haalt harde stukken uit je water zodat je niet verkalkt).

Voor de lotgenoten die nog erger in de nesten zitten een tip, of eigenlijk twee. Sluit dikke vriendschap met een elu, een lid van de gemeenteraad in je commune. Die doen alles om een kiezer te bevredigen en helpen je uit de sloot op de wal. Mocht je echter al ruzie hebben met de geachte afgevaardigde, schaf dan een exemplaar aan van de befaamde vraagbaak Quid. Weet je alles. Hoeft geen nieuwe te zijn, op één van de prachtige boekenmarkten regelmatig aangeboden. Van lezen word je zowiezo wijzer. Zelfs op internet.

Uitgave 2005 had 2190 pagina’s : Tout sur tout, tout de suite!
Voorbeeld: sinds 1965 is de verkoop van nieuwe landbouwtrekkers met 50% gedaald. Heb je bij de bakker toch wat om over te lullen...

Legende

Las ergens dat er deze maand meer dan 2 miljoen toeristen rond ons huis zwerven. Op zoek naar zon en wat erbij hoort. Alle dorpen in de buurt doen hun best een deel van de buit binnen te krijgen. Lukt 't niet met de camping, het terras of het strijkijzermuseum, dan moet je wat bedenken. Gevolg: voorspelbare varianten van braderie met draaimolen, knoflookfestival, verkiezing van de mooiste maagd, optocht uit de oude doos of truffels zoeken met een varken. Soms springt er iets uit. Zoals vorige week in Saint-Ambroix.

Het moet een zomer geweest zijn waarin reizigers wel de drukke hoofdstraat passeerden maar niet bleven hangen. De maire met wat aanhangers in de brasserie. Hoe verdienen we een paar centen aan die gasten voordat ze weer doorjakkeren? De glazen nog maar eens gevuld. Ideeën genoeg. Maar allemaal met meer kosten dan opbrengst. Nog een rondje dan maar. Was het de slager die 't eerst het licht zag? In ieder geval waren ze eruit. Een legende moest het worden, liefst middeleeuws. Met een jaarlijkse herdenking, feest in klederdracht en veel koek met zopie. En mooie meiden, wilde de bakker.

Briljant! Na nog wat brasserietjes hadden ze een verhaal. Over een veel te grote wijnoogst en veel te weinig middeleeuwse vaten om het edele vocht op te slaan. Hoe voorkom je dat alles in de sloot moet worden gekieperd? Dus komt een voorvader van de burgemeester het verhaal binnen. Die bazuint rond dat in het dorp een vliegende koe van de berg zal neerdalen. Het beest zal bovendien nog branden ook. Maar vrees niet, er komt veel dorstig volk op af. In een vloek en een slok is de resterende wijn aan de man gebracht.

Sterk verhaal, vooral die koe. Kun je wat mee. De legende van de Volo Biou was geboren. Dus wordt sinds 1994 elk jaar op een zomerse avond de koe met vleugels door het dorp gesjouwd. Ook vorige week. Kloeke kerels in XXL middeleeuwse dracht, vuurspuwers, een licht beschonken bisschop, wandelende harnassen en schrijlings op een onwennig paard de bevallige Miss Saint-Ambroix. Op verzoek van de bakker.

Die hijst zich met de rest van de middenstand in gehuurd buis, jak of habijt. Sandalen verruild voor puntschoenen. Alom aanwezig ook de artisans, een soort hoogste klas handvaardigheid. De handel uitgestald op een authentieke vroeg-middeleeuwse kraam met handgeknoopt banier en laat-Gallisch wapenschild. Een vooroorlogse bard met luit ingevlogen, het plaveisel bedekt met stro, de jeugd uitgedost als melaatsen en voorwaar, het werkt!
Dorp nauwelijks bereikbaar, half Europa schuifelt door smalle straatjes op zoek naar de ruwhouten taveerne, de wijn vloeit wederom en de euros niet minder. En daar gaat 't om.

Feest geslaagd, burgemeester herkozen.

Tourtoerist

Fransen en de Tour. Het blijft een merkwaardige relatie. Wielrennen is hier helemaal niet zo populair. Franse tv zendt nauwelijks klassiekers uit, behalve dan Paris-Roubaix. Andere koersen, hooguit een minuutje in een sportjournaal. In de Midi Libre pagina's vol over voetbal, rugby, Sebastien Loeb met z'n C4 en de course camargaise. Wielerberichtjes verstopt tussen marginale sporten als watertrappelen, synchroonfiguurzagen of midwinterwippen.

Toch stonden er vanmiddag in Vauvert weer duizenden langs het smeltende asfalt. De Tour komt! Uren wachten bij 33 graden op de reclamekaravaan. Want daar komen ze voor. Karrevrachten kadootjes worden door uiteenlopende firma's uitgeworpen over de 3569,9 km Brits-Belgisch-Franse wegen. Levensbedreigende toeren om een vet worstje, zakje Haribo of petje van de bank te veroveren. Volwassen mannen die peutertjes met graagte in de greppel werken om een muts van Skoda te scoren. Moeders die zich met hun kroost onvervaard voor aanstormende promotieteams werpen. Zonder helm is de kans op ernstige hersenbeschadiging niet gering. De hebbedingetjes worden door schaars geklede meiden met verve in het volk gekeild. En alles onder enthousiast gezwaai naar iedereen die voorbijkomt.

Het duurt dan nog een klein uur voordat de eerste coureurs arriveren. Sommigen vertrekken naar het café. Op tv is het allemaal veel beter te zien. De rest zoekt schaduw. Het intermezzo wordt gevuld door tientallen VIP-voitures met volgegeten gasten van sponsors. Dat maakt hongerig. Een koelboxje geleegd, flesje ontkurkt, de oogst aan surprises beoordeeld, hier en daar wat kleingoed geruild en stiekem een plas achter de boom. De gendarme kijkt even de andere kant op.

Het eerste geronk van de tv-helicopter schudt de tourtoerist weer wakker. Weinige minuten later de kopgroep. Fransen klappen beleefd, de toevallige Hollanders en Belgen brullen als gekken en de Duitsers zijn hier ook al naar huis. Het peloton volgt in twee stukken en dat is 't. De Tour in nog geen anderhalve minuut.
Volgend jaar staan we er weer, een leeg zakje mee voor de oogst...

Pompier de l'air

Een half uurtje hier vandaan is het kleine vliegveldje Deaux. Een baantje van niks en doorgaans gebeurt er ook niks. Af en toe een privékistje of een vliegclub uit Parijs die een rondje Midi doet. Maar zomers wanneer de hitte zich aandient en de natuur gortdroog is, komt er plots een boel activiteit. De Sécurité Civile stationeert dan blusvliegtuigen op het platform. Toestellen die een lading rood brandvertragend poeder aan de rand van een bosbrand kunnen droppen. Vanaf het vliegveld Marignane bij Marseille opereren ze vooral om met water te blussen. Tanken al vliegend 6200 liter in één van de meren in de buurt.

Als het weer eens raak is vliegen de ervaren piloten vaak urenlang heen en weer tussen water en brand. Een risicovak van jewelste. Boven het wateroppervlak de buik van de kist volslurpen en vaak in dichte rook en moeilijk terrein op de juiste plek de handel weer loslaten. Indrukwekkend om te zien. Zo laag mogelijk aanvliegen en na het lozen meestal steil omhoog om een bergwand of dichte rook te ontwijken. In het hoogseizoen soms wel dagelijks werk. Daarbij ook nog vaak gehinderd door een felle mistral of de vergelijkbare bergwind tramontane.

Nog indrukwekkender is echter het aantal vliegende pompiers dat bij bosbranden is verongelukt. Sinds 1990 verloren 19 bemanningsleden het leven tijdens inzet of training. Het laatste ongeluk dateert van 20 augustus 2005. Een Tracker 17 stortte neer tijdens een bosbrand bij Valgorge in de Ardèche. Beide piloten, een instructeur en een leerling, kwamen om.

De meest gebruikte nieuwe toestellen in het zuiden zijn van het type Canadair CL-415. Van de firma Bombardier. Je ziet ze ook elders rond de Méditerranée, zoals op dit authentieke filmpje uit Griekenland .
Je koopt 'm voor 35 miljoen (Canadese) dollars, maar dan heb je wel airco in de cockpit, stuurbekrachtiging en 2 keer 2380 pk.
Doe er maar een jerrycan bij, want hij verbruikt zo'n 840 liter per uur.

Bastille

14 juli 1789. Elk jaar herdacht als start van de Franse republiek, de revolutie die het koningshuis van de familie Capet ten val bracht. Het bestormen van de Bastille, een foeilelijk fort dat als gevangenis dienstdeed, is aanleiding voor fors feestgedruis. Quatorze juillet begint hier al op de 13e met vuurwerk, bal musette en veel pastis. Op de 14e zelf voortgezet met nog meer pastis en het traditionele militaire défilée op de Champs-Elysées in Parijs. In beeld gebracht door tientallen camera's waaronder enkele in en aan overvliegende gevechtsvliegtuigen.
Met Nicolas Sarkozy als held van de dag. Dwars door het strakke protocol van de soldaatjes liep hij naar zijn kiezers langs de Champs om handen te schudden. Mannen met oortjes in paniek en tijdschema flink in de war. Minpuntje voor deze kakelverse president: zijn eregast was emir Hamad bin Khalifa van Qatar, de baas van een koninklijke dynastie die 7 jaar na de bestorming van de Bastille aan de macht kwam. Weinig republikeins op dit schiereiland aan de Perzische Golf.

Dat kon je niet zeggen van de Vainqueurs de la Bastille. De officiële lijst met ongeveer 600 namen van bestormers, voor 69% afkomstig uit de Parijse arbeiderswijk Faubourg Saint-Antoine. Onder hen ook 21 wijnkopers, eigenaars van de cabarets die zowel wijn serveerden als verkochten. Hun lokalen waren broeinesten van buurtroddel en revolutionaire actie.

Het fort werd verdedigd door 82 invalide of gepensioneerde soldaten en 32 man professionele Zwitserse huurlingen van het Salis-Samadenregiment. Die bewaakten slechts 7 gevangenen, maar vooral een geweldige voorraad kruit. En daar was het de revolutionairen om te doen. Na uren vergeefse en vooral chaotische pogingen het fort binnen te komen, keerde het tij rond half vier 's middags doordat een aantal gedeserteerde soldaten de leiding nam.
De belangrijkste hadden zelf in het verderfelijke koninklijke keukentje kunnen kijken. Jacob Elie was vaandeldrager van de infanterie van koningin Marie Antoinette en Pierre-Augustin Hulin commandeerde haar wasserij. Zij hadden ook maar wat gestolen kanonnen meegenomen.
Dat schoot letterlijk op. Na enig heen-en-weer geknal en wat onderhandelingen gaf de gouverneur van de Bastille, Bernard de Launay, aan soldaat Béquard opdracht de poort te openen. Zij hebben het beiden niet overleefd. De afgehakte hand van Béquard werd met de sleutel erin nog uren lang in Parijs rondgedragen.

De Zwitsers waren slimmer en hadden hun uniformen op tijd uitgetrokken. Ze werden aangezien voor gevangenen en bleven ongedeerd. Overigens lukt het deze bergbewoners nog steeds wapengekletter buiten de deur te houden, maar er wel geld aan te verdienen...

Pétanque

Moeilijk kiezen gisteravond. Nederland 1 of France 3. Mart Smeets, met zijn donkere kijk op het hedendaagse wielrennen, of het o zo Franse 'wereldkampioenschap' Pétanque in Marseille. Toch voor de ballen gekozen. Heb ook een beetje la boule dans le coeur. Al moet je bij de vaste (ouwe) jongens van de locale boulodrome niet reppen van jeux de boules. Da's een campingspelletje. Pétanque heet het als het om de knikkers gaat. Dat is dan ook het enige verschil.

De spelregels zijn gelijk. Op de camping voor een ballon rouge, maar op de concoursen in de dorpen voor hard geld. De verdiensten zijn de moeite waard. Met twee maten schrijf je in als triplette (wanneer er één ziek is als doublette, Frans is niet zo moeilijk) en je vangt in een paar uur tussen de 250 en 1200 eurotjes. Moet je wel alle potjes winnen, maar allez avant, de uitdaging ligt er.

In Marseille eindigde de Mondial de la Pétanque 2007 bij de drietjes in een puur Franse finale. Live uitgezonden op France 3, de regionale zender. Een spektakel met ruim 12.000 deelnemers (waaronder meer vrouwen dan ooit) uit 80 Franse departementen en nog 13 andere landen (ook NL!) plus 150.000 euro aan prijzengeld. Georganiseerd door de post-communistische krant La Marseillaise. Het is dan ook een beetje een arbeiderssport. Golf is voor de bazen. Is ook een stuk duurder. Voor minder dan 50 euro schaf je al een deftige set professionele boules aan. Of ritsel voor nog minder op een brocante een paar overjarige exemplaren, met butsen en deuken, opgelopen in verhitte gevechten. Op alle pleintjes kun je gratuit je techniek verfijnen. Een nat lapje om je ballen schoon te houden, een magneetje aan een touwtje om het ijzer op te takelen wanneer de stramme leden je in de steek laten, en klaar ben je voor de strijd. Er zijn altijd liefhebbers om het met je te doen.

La Marseillaise bericht niet over golf. Wel over pa Louis Molinas en zijn twee zoons Fernand en Joseph. Finalisten bij de triplettes. Maar verslagen door Gilles Gayraud uit Salon-de-Provence en zijn vrienden. Verliezers zijn altijd boeiend. Je zag op France 3 dat pa Louis zich met moeite inhield. Wilde niet op tv zijn nageslacht de mantel uitvegen. Maar blij was ie niet. De finale verliezen met 13-2. Dan heb je wat uit te leggen op het pleintje...

Overigens zijn er in Pays Bas al ruim 200 clubs die het gehurkt doen. Van Janboel '81 in Rosmalen tot Rond en Roestig in Apeldoorn.

Huile d’olive AC

Apellation Contrôlée of kortweg AC. Geheel ten onrechte vrijwel uitsluitend in verband gebracht met wijn. In Frankrijk is een flink aantal andere produkten de eer vergund ook deze begerenswaardige afkorting te mogen gebruiken. De DGCCRF beslist daarover. Sorry, hier wordt werkelijk alles afgekort. Het overheidsorgaan heet voluit Direction Générale de la Concurrence, de la Consommation et de la Répression de la Fraude, maar dat zegt geen chien. Ze keuren daar dus niet alleen de waar, maar mogen ook een tik uitdelen wanneer iemand valselijk AC op het etiket drukt. Lik op stuk, het klinkt dreigend. Maar En France is de praktijk op een plezante manier aangenamer dan de leer.
De lange lijst met AC-producten groeit nog elk jaar. Een willekeurige greep: kippen van Bresse in de Bourgogne, runderen uit de Camargue waar ook de stieren voor de arena’s worden gefokt, heel veel verschillende kazen waaronder de Pélardon van de geiten uit onze streek, echte boter zoals de beroemde met zeezout uit het Normandische Isigny, kastanjes uit de Ardèche maar ook kastanjemeel van Corsica, vijgen uit Solliès in de Var, de lentilles rond Puy, honing van de naaldbomen in de Vogezen, mosselen uit de baai van Mont Saint Michel, zoete uien uit de Cévennes, aardappelen van Ille de Ré en lamsvlees van de buitendijkse gronden in de baai van de Somme (de pré-salés die je dus niet meer hoeft te zouten!). En dan vergeet ik maar de alcoholische versnaperingen uit alle windstreken. Al met al een brok welkome promotie voor het Franse erfgoed, want zo mag je die smullerij toch wel noemen.

In december 1999 was het feest bij de olijvenboeren in de omgeving van Aix-en-Provence en de collega’s in de Haut-Provence. Als eersten kregen zij toestemming om het predikaat AC te gebruiken. Het ging gepaard met luid tromgeroffel, tot over de grenzen hoorbaar. Perfect voor de export. Een paar jaar later volgden collega’s uit Baux-de-Provence, Nice, Corsica, Nyons in de Drôme en op 17 november 2004 ook Nîmes. Zowel voor de olijven als voor de daaruit geperste olie.

Volgens de regeringsverklaring over de AC Huile d’olives de Nîmes mogen 223 communes in de Gard en 40 in de Hérault meedoen, mits 60% van de olie is geperst uit de soort Picholine (foto), overigens één van de fijnste om ook zo te snoepen. Ook de olijven uit ons dorpje Aigremont mogen dan het stempel AC gebruiken, inclusief die van de vijf oliviers op ons erf. Mits de olie wordt geproduceerd op de enige juiste manier, natuurlijk gecontroleerd door de Direction Générale. Die is bij ons nog niet langs geweest. Gezien het pak regeltjes waaraan je moet voldoen zal dat wel uitblijven. Maar ook zonder AC brengen we de groene oogst eind december naar de oliemolen. Een flesje of twee komt er wel uit. Huile de Dick en France!

Commodore 64

Je eerste computer heeft je het meest geholpen om een stap te doen in de wondere digitale wereld. Gebeurde dat in de jaren tachtig, dan was het beslist één van de 20 miljoen Commodore 64 machines. Daarmee heb je vast ook wel eens een nacht doorgehaald door krankzinnig lange listings in te toetsen. Net als ik. Om tegen het ochtendgloren radeloos naar de foutmelding te loeren. Weer niet gelukt!

Sinds die tijd is er een boel veranderd tussen de enen en de nullen. Dagelijks merk je dat we in een andere wereld dreigen te glijden. Vol virtuele ruimtes, waar hackers de baas zijn en je de meubelen opslaat achter een firewall. Je nageslacht loopt in die andere werkelijkheid met apparaten waarvan het bestaan aan je voorbij is gegaan. Gek gemaakt met de nieuwste hebbedingen en de meest onwaarschijnlijke zachte waar.
Voorbeeld? Met wat extra toetertjes en belletjes in je auto kan iedereen online zien waar je rijdt, hoe hard, of je in een file zit. Trackr heet dat, gratis van internet. Maar ergens rinkelt de kassa. Je stuurt kilometers informatie via de mobiele telefoon naar je provider. Die kijkt niet, maar wordt wel steeds rijker. En niet door virtueel geld.
Nu heeft de halve wereld weer hoge bloeddruk van de nieuwe iPhone. Slapeloze nachten op een harde stoep voor een speeltje van 500 dollar of zo. Volgend jaar al weer oud, let maar op. Overigens krijgt Frankrijk ze eerder dan NL, lees ik in een papieren krant. Wij blij..!?

Blijft natuurlijk de vraag of al die nieuwe spullen je ook gelukkiger maken. Of kunnen voorkomen dat je relatie er met een digibeet vandoor gaat. Je van die zeurende jeuk afhelpen en er voor zorgen dat je weet waar je gisteren de leesbril hebt gelaten. Om maar wat alledaags malheur te noemen. Intussen worstel je ook nog met het digitale jargon. Hateeëmellen, iemeelen, douwnlooden, goegelen, antispemmen. En de Fransen doen alles nog eens dunnetjes over met hun mesaasjerie, het poortaj en de teelesjarseman.

Blijf lachen, semi-digitale vrienden, want je bent niet alleen. Ook voor deze glazenwassers is niet alles even helder...

Wereldwonder

Zeven nieuwe wereldwonderen hebben we sinds vorige week. Ruim 100 miljoen internetters en sms-ers hebben daarvoor gezorgd. Ze konden kiezen uit 21 nominaties van een eerdere lijst van 77, voorgesteld door lieden die zichzelf tot specialist hadden benoemd. Lijsten zijn arbitrair. Niet lang geleden werd de grootste Nederlander aller tijden gekozen. Een omstreden uitslag was het resultaat. In dit geval zijn wonderen uitgeroepen door mensen die een computer kunnen besturen of anderszins digitaal zijn besmet. 100 miljoen lijkt wel veel, maar een paar miljard stervelingen konden niet meedenken. Die hebben meestal iets anders aan het hoofd, al is een wondertje op z'n tijd nooit weg.

Net als bij de antieke zijn ook de moderne wereldwonderen uitsluitend bouwwerken. Mensenwerk dus. Dat maakt het nog twijfelachtiger. Hoe beoordeel je een stapel stenen? Je kunt zonder veel moeite naast de nieuwe wonderen een alternatief zetten. Net zo subjectief, zie maar.

Taj Mahal......................Sagrada Familia Barcelona
Chichén Itza...................Beelden van Paaseiland
Colosseum.....................Pont du Gard bij ons
Chinese Muur..................Deltawerken
Machu Picchu..................Pompeï
Rotswoningen Petra..........Stonehenge
Cristo Redentor in Rio........Ka'aba in Mekka

Het weinige wat je kunt zeggen van het officiële lijstje is dat de internationale reisbureaus hun werk goed doen. Je slaat een gids op of kijkt naar een reisprogramma en je komt deze namen tegen. Vanaf nu helemaal. Hoezo gekozen? Gemanipuleerd, lijkt me.

Echte wonderen van deze wereld zijn dichtbij en kun je keer op keer bewonderen. Mijn lijstje:

een nieuw kind

een wolkenhemel

een sneeuwvlok

een spinnenweb

een onweersbui

een nieuwe lente

een nestje eitjes

P.S. Uit Nederland ook nog een wondertje...

Topvinis 2007

Tientallen jaren stond de wijn uit de regio Languedoc-Roussillon niet bepaald hoog in de noteringen. Net als elders in de Midi werd vooral op volume geproduceerd en was kwaliteit minder van belang. Het was en is vooral een agrarisch product. Ook hier rond ons dorpje is een wijngaard vaak slechts één van de manieren waarmee de lokale boer zijn baguette verdient. Naast druiven ook graan, groente (veel asperges), soms wat mais, aardbeien of ander fruit en natuurlijk vele hectaren olijven.

Na de (machinale) oogst in september worden druiven en aanhangende stelen naar de Cave Coopérative gebracht. Na het wegen naar de boekhouder om te zien hoeveel euro's er op de rekening bij Crédit Agricole worden gestort. Als 't zo uitkomt noemen ze zich wel vigneron, maar ze weten eigenlijk nooit hoe een eigen wijn zou smaken. Na het bottelen in februari hebben ze recht op een aantal dozen van het door de Cave geproduceerde eindproduct, een melange van alle druiven uit de buurt. Soms is dat niet eens het geval en levert de Cave alles aan een handelaar die het weer in andere wijnen laat verdwijnen.

Gelukkig neemt het aantal onafhankelijke producenten toe. Daar gebeuren soms heel mooie dingen. Het loont dus de moeite zo'n vigneron indépendant eens te bezoeken voor een dégustation. Steeds vaker slepen zij prijzen weg op regionale wijnconcoursen en ook op de belangrijke nationale wedstrijden zijn het niet alleen de Bordeaux of Bourgognes die met de medailles gaan strijken.

Een aantal onafhankelijke landelijke media en culinaire vakbladen kiest ieder jaar de beste wijnen uit heel Frankrijk. Bij de toekenning van de Topvinis 2007 scoorde de Languedoc-Rousillon niet verkeerd. Bij de hoogste onderscheiding, de vijf Grands Prix, zat zelfs een flesje uit deze regio. Die eer ging naar Christian Mocci (foto) van Mas de Martin in St.Bauzille-de- Montmel in de Hérault vlakbij Pic Saint Loup, voor zijn Ultreïa rouge 2005 .

Een gouden èn zilveren plak gingen naar Château Fontaréche bij Lézignac (Aude). Eremetaal verder voor Château Moyau in Fleury-d'Aude, Domaine St. Jean du Noviciat in Montagnac (Hérault), Domaine Familongue Quinquarlet in St.André-de-Sangonis (Hérault) en Domaine de Villepeyroux in Malves-en-Minervois (Aude).

Ga eens langs wanneer je in de buurt bent. Natuurlijk maken medailles deze wijnen weer wat duurder, maar bedenk: het leven is te kort voor slechte wijn!

Tour de France

Vandaag is de Tour de France 2007 van start gegaan. In Londen, of all places. Met een Zwitserse winnaar en een Duitser en Amerikaan op het podium. Over 3 weken is het weer over.
Je hoeft geen liefhebber te zijn om te weten dat het wielrennen in dikke problemen zit. Het sportblad L'Equipe opende vanochtend met de kop: God save the Tour! De Queen liet 't trouwens afweten. Zij zat niet op het balkon en het is niet erg waarschijnlijk dat ze ergens langs de kant met een Frans vlaggetje heeft staan wapperen. Was vast weer not amused. Wij fans trouwens ook. De laatste weken rollen de bekentenissen over dopinggebruik over ons heen. Allemaal volwassen mannen, die jarenlang dik geld hebben verdiend. Door ons te belazeren. In Spanje ligt nog steeds een dossier bij justitie met tientallen namen van renners die zouden hebben gespoten. In de Duitse pers lees ik dat profsporters in een parallelwereld leven, kennelijk niet die van ons dus. Ze zouden geen Unrechtsbewusstsein hebben. Mooi woord. Al in 2005 bleek uit onderzoek dat 96% van de Fransen wielrenners niet vertrouwen. En toch staan ze in juli weer met honderdduizenden langs de Route National of Départemental om die tricheurs toe te juichen. Vreemd.

Zelf heb ik van jongetje af een stevige relatie met de koers. Jan Cottaar, Fausto Coppi, Jacques Anquetil, de Pontiac van Wim van Est, de gouden ploeg van Pellenaars. Het ging erin als koek. Een deel van de passie voor Frankrijk dateert uit die jaren. Namen als Tourmalet, Parc des Princes, Izoard of Galibier, ik droomde erover. Maar de echte beelden kwamen veel later. De manier waarop de Franse tv de Ronde op het scherm brengt is perfect. Een extra commentator voorziet de talrijke toeristische beelden uit de helicopter van passende info. De momenten waarop Mart Smeets bij de NOS pissig roept dat ie renners wil zien.

Ook dit jaar zal ik toch weer kijken. Je krijgt gratis een 3-weekse reis aangeboden langs de mooiste plekken. Op de 19e ook zelf langs de route tussen Marseille en Montpellier. Half uurtje rijden. De Gard komt vrijwel elk jaar wel in het routeschema voor. In 2005 kwamen ze zelfs langs mijn tuinhek.

Mijn mooiste Tour? In 79 en 80 was ik persbegeleider van de Belgische ploeg van ploegleider Fred Debruyne, oud-renner en wielercommentator voor (toen) de BRT. Ik werkte in die jaren bij de Persdienst van DAF en de Belgische tak van het bedrijf sponsorde de wielerploeg DAF Trucks-Lejeune. Met o.a. de Limburger Jo Maas , die in 1979 in Brussel de 10e etappe won en 7e werd in de eindstand.

Twee jaar mocht ik in de keuken meekijken hoe het spektakel werd opgediend. Het smaakte me prima en ik heb er nog wel trek in, al proef ik de laatste tijd wel een bijsmaak...

Ryanair

Autobommen in Londen en Glasgow. Ver weg van huis, zou je zeggen. Maar gisteravond zorgden de speciale uitgebreide veiligheidsmaatregelen in Londen ervoor dat een vliegtuig van Ryanair ruim een half uur te laat richting Marseille vertrok. Daarna moest de kist door naar Eindhoven, maar dat liep ook mis. Door een fout in de bagage afhandeling op Marseille-Provence kwam er nog een half uurtje vertraging bij. En wie zat in Eindhoven te wachten?

Onze vertrektijd was 21.45. Pas om 22.35 rolde de Boeing 737 voor de terminal. Lichte paniek bij zowel grondpersoneel als de steward die de trap kwam afgedenderd.
Wat bleek? Eindhoven Airport moet uiterlijk om 22.45 dicht vanwege geluidsoverlast. De buren zijn daar erg kien op en hangen direct aan de bel wanneer er na dat tijdstip nog een onverlaat het waagt in het geniep nog een baantje te trekken. Veldhoven (allemaal peperdure villa's aan de rand van minstens 18 holes) en Gerwen (iets minder riant; klasse barbecue en Gamma-schutting), ze zijn het zat.

Dus in looppas aan boord. De captain riep iets over security en met de deuren nog half open en de laatste passagiers net in het gangpad ging het gas er al op. Om 22.53 de wielen van de grond. Dus was het vannacht bij de gemeente Eindhoven en wijde omtrek weer overwerk op de klachtentelefoon.
Toch hebben we bij de Lidl van de luchtvaart over vertraging niet te klagen. Als frequente bezoekers van NL, maar ook van toeristische bestemmingen elders, was ons record tot gisteren een kwartiertje of zo. Niet slecht. Bovendien op de kleine vliegvelden waar je komt ligt de bagage vaak al op de band voordat je een plasje hebt gedaan.

Laatste gerucht op vlucht 6506: er zou een lijntje komen van Nîmes naar Rotterdam of Amsterdam. Dan nog een tip wanneer je Ryanair alleen met handbagage doet. Je boekt dan een priority-boarding. Betekent dat je als eerste aan boord mag om je plekje te bevechten (de stoelen zijn namelijk vrij). Je kunt via internet je boardingpas al zelf printen. Vergeet je dat en check je pas in op het vliegveld, dan moet je er wel om vragen. En wees op tijd i.v.m. de extra veiligheidsmaatregelen ...

L'escapade

Al lang voordat we de boel naar Frankrijk verhuisden waren we fan van Jean-Luc Petitrenaud. Voor wie nu de wenkbrouwen fronst, even een uitleg.

Jean-Luc is al heel lang op zondag rond het middaguur de enthousiaste promotor van alles wat culinair Frankrijk te bieden heeft. Dat doet hij op het boeiendste Franse tv-kanaal France 5. Maar gelukkig voor Nederland wordt de uitzending even later herhaald op TV-5, dat op de meeste kabelnetten of per satelliet ontvangen kan worden.

Nadat hij eerst jarenlang met een rode Londense taxi La Douce France doorkruiste, op zoek naar overheerlijke regionale specialiteiten en niet alledaagse wijnen, zien we hem nu meestal te voet in een Parijs arrondissement of een willekeurig Frans stadje. Het aardige van zijn aanpak is niet de verheerlijking van een 3-sterren chef, hoewel die ook aan de bak komen. Vooral de simpele eigenaar van een lokale brasserie of de Bretonse madame met haar crêperie krijgen volop aandacht. Zoals afgelopen zondag de kunstenaar die op Mont Saint Michel de ultieme omelet aan Frankrijk liet zien. Zijn geheim gaf hij helaas niet prijs. En niet doordat hij van de zenuwen door al die aandacht niet uit zijn woorden kon komen.

Meestal gaat 't in de uitzending L'escapade om één restaurant. Maar het aardige is dat Jean-Luc in zijn half uur met de chef bezoekjes brengt aan juist die mensen waar al die mooie produkten vandaan komen: de speciale worstenmaker, de visser die zorgt voor kakelverse Sint-Jacobschelpen, de bakker van de knapperigste baguette, de kweker van de fijnste asperge.

Waarna we de presentator terugvinden in een wijngaard, waar de plaatselijke godendrank wordt geproefd door vrienden en familie van de wijnboer en de chef. Alles in een zeer ontspannen sfeer en met zo veel plezier, dat het water een half uur lang niet uit de mond verdwijnt.

Een half uurtje om niet te missen. Je gaat vanzelf van de Franse keuken houden, wanneer je dat al niet deed. En het geeft bovendien een aardig inkijkje in de Franse restaurantkeuken en de wijze waarop al dat moois geproduceerd wordt.

Voor de liefhebbers: Jean-Luc schrijft ook regelmatig al zijn adresjes en recepten in een boekje. Kijk maar in een (Franse) librairie.

Zondag werd op de Mont Saint Michel nog een ideetje aangereikt:

Crème brûlée aux graines de sésame et camembert (4 personen)
Ingrediënten
50 cl melk, 50 cl verse room, een halve camembert, 10 eidooiers, bouquet garni, peper uit de molen, gegrilde sesamzaadjes
Bereiding
1 - Snij de camembert in stukjes en laat ze zachtjes op een laag vuur smelten in de room, melk en bouquet garni
2 - Meng er de eidooiers en peper door en schep het mengsel direct in 4 ovenschaaltjes
3 - Zet de schaaltjes 30 minuten in een voorverwarmde oven op 130 °C
4 - Af laten koelen en opdienen met gegrilde sesamzaadjes erover

Minou

Onze kat heet Minou, maar dat schijnt fout te zijn. Het is een zij (hoewel ontdaan van de belangrijkste delen onder de motorkap) en volgens Fransen moet ze dan Minette heten. Maar ja, ze luistert nu naar Minou en dus houden we 't maar zo.

Ze is aan komen lopen. Of liever gezegd, gedumpt voor het tuinhek. Ze liep het terras op en besloot dat ze hier maar moest blijven. We hebben twee dagen aangedrongen om op te stappen. Geen eten gegeven, nog een keer met een plens water geprobeerd (foei...), maar ze zag ons wel zitten.

Voor de gastvrijheid beloont ze ons vrijwel dagelijks met een kadaver voor de deur. Vooral in deze tijd, met alle jonge vogels, is het raak. We kunnen zo langzamerhand wel een dekbed vullen met de veren. Maar ook muizen, hagedissen, een jonge haas, een slangetje.

Toen ze nog klein was heeft ze dat allemaal ontdekt. De patrijs die neerstreek was nog te groot, maar al snel begon de stroom op gang te komen. Alleen in de winter houdt ze 't even voor gezien. Te koud 's nachts en misschien ook te weinig feest in de tuin.

Minou mag blijven, maar na de nachtelijke jacht is het regelmatig kotsen geblazen. Het liefst binnen. Als een extra bedankje. Ze schijnt het niet prettig te vinden, gezien de geluiden die ze erbij maakt. Ze doet het echt alleen voor ons...